Zapraszamy do przeczytania recenzji nagrodzonych w konkursie „Czytelnicy polecają”. Laureatki, Małgorzata Kubicka i Alicja Kuświk, zachęcają do sięgnięcia po trudniejszą lekturę, ale obowiązkową dla kazdego współczesnego czytelnika.

„Cokolwiek powiesz, nic nie mów. Zbrodnia i pamięć w Irlandii Północnej" Patrick Radden Keefe, tłum. Jan Dzierzgowski, Wydawnictwo Czarne 2020

  Jest grudzień 1972 roku. Pewnego wieczoru w  Belfaście zostaje uprowadzona młoda kobieta. Chociaż ma zaledwie 38 lat, jest ciężko doświadczona przez życie, zaledwie rok wcześniej została wdową z dziesięciorgiem dzieci. Kobieta to Jean McConville. Niestety nie jest to scenariusz sensacyjnego filmu ale rzeczywistość, która do dziś ma swoje reperkusje. Zaginięcie Jean było przez wiele lat zagadką chronioną przez niepisane prawo IRA - za mówienie o działaniach Irlandzkiej Armii Republikańskiej  groziła śmierć. Trudno sobie to nawet wyobrazić w obecnym czasie Instagrama czy Facebooka chociaż od wydarzeń opisanych w „Cokolwiek powiesz, nic nie mów". Zbrodnia i pamięć w Irlandii Północnej" dzieli nas zaledwie 50 lat. Wciąż żyją osoby odpowiedzialne za uprowadzenie Jean, żyją też jej dzieci.

„Cokolwiek powiesz, nic nie mów" to ksiażka reportaż napisana przez dziennikarza New York Timesa Raddena Keefa Patricka. Autor, absolwent prawa na Yale Law School i stosunków międzynarodowych na Uniwersytecie Cambridge, napisał "Cokolwiek powiesz" zainspirowany przeczytanym nekrologiem jednej z bohaterek - Dolours Price. Patrick  dokonał niesamowitej pracy poznając setki źródeł, przekopując się przez artykuły prasowe z ówczesnych lat, badając materiały policyjne, odsłuchując wywiady telewizyjne, rozmawiając ze świadkami trudnych lat siedemdziesiatych w pogrążonej w Kłopotach Irlandii. My często mamy kłopoty, Irlandia miała Kłopoty - zbrojny konflikt między unionistami a republikanami walczącymi o niezależność od Anglii.

Książka Patricka prowadzi nas przez kilkanaście lat konfliktu, pozwala poznać młodych jeszcze głównych aktorów w tej walce - siostry Price, Hughesa, czy aktywnego do dziś polityka Garrego Adamsa. Przez karty ksiązki przewija się masa postaci świetnie scharakteryzowana przez   autora. To co uderza to obiektywizm Patricka, w zasadzie jedyną postacią, którą ocenia wyraźnie negatywnie, to właśnie polityk partii Sinn Fein -Gerry Adams.

Siłą tej książki jest wiedza jaką na temat Kłopotów posiada Patrick. To pozwala mu z mistrzostwem opowiadać o losach uczestników dramatu, którego spoiwem jest postać Jean McConville. Mamy więc młode dziewczyny - siostry Price pochłonięte ideologią wyzwolenia spod brytyjskiej okupacji. Ich zapał i wiara w słuszność celu usprawiedliwia je w pewnym sensie od zarzutu udziału w zabójstwie Jean. Mamy dzieci Jean - zagubione, pozbawione wiedzy na temat losów ich matki. Trudno odgadnąć jak musiały się czuć kiedy grupa ludzi wywlokła z mieszkania jedyną bliską im osobę. Trudno pojąć jak czuły się przez te wszystkie lata kiedy dochodziły do nich celowo rozpuszczane pogłoski o rzekomym porzuceniu ich przez matkę. Jak czuły się w osławionych złą sławą irlandzkich sierocińcach, gdzie niektóre z nich padły ofiarą przemocy i molestowania seksualnego przez księży, którzy prowadzili takie placówki. Lektura „Cokolwiek powiesz.." to fascynująca podróż w czasie, która pozwala sledzić zmianę w nastawieniu bohaterów do tego co determinowało ich młodość, jak na dłoni widać przejście od młodzieńczego entuzjazmu do rozgoryczenia i rozczarowania leczonego alkoholem i lekami psychotropowymi. 

Dla mnie osobiście to lektura obowiązkowa ponieważ tak dobitnie pokazuje czym jest ślepe podążanie za przekonaniami politycznymi czy światopoglądowymi, do jakich tragedii ludzkich prowadzi kult swoich przekonań i jak łatwo stracić z oczu człowieka, gdy rządzą nami wszelkie -„izmy" zamiast prostej empatii i człowieczeństwa. Patrick uczy, że swiat nie jest czarno biały oraz, że nie można dążyć do celu za wszelką cenę.

„Cokolwiek powiesz.." poruszyło wielu czytelników czego dowodem są liczne nagrody, które otrzymała ta ksiażka - Amerykańska Nagroda Krytyków Literackich, Nagroda im. George’a Orwella, najlepsza książka historyczna 2019 roku według Amazon.com, najlepszy reportaż roku według „Time'a”.

Bestseller „New York Timesa”, jedna z dziesięciu książek roku „The Washington Post”, „The Wall Street Journal” i „Chicago Tribune”, najlepsza książka roku „The Economist”, „Kirkus”, „Variety”, „Library Journal”, „London Times”, „Vanity Fair”, „The Atlantic”, „Foreign Affairs”,  „Huffington Post” i „The Guardian”. Jedna z dziesięciu najlepszych książek non-fiction dekady według „Entertainment Weekly".

                                                                                                                  Małgorzata Kubicka

„27 śmierci Toby'ego Obeda" Joanna Gierak - Onoszko (seria Reporterska), Wydawnictwo Dowody na Istnienie 2019

Na wstępie warto podkreślić, że książka Joanny Gierak-Onoszko jest bardzo ważna, chciałoby się wręcz powiedzieć - obowiązkowa dla każdego, ale niestety jest ona na tyle wstrząsająca, że bardzo wrażliwe osoby nie będą w stanie dokończyć tej lektury. Nie ma tutaj krwawych scen, wręcz przeciwnie - książka jest zbiorem faktów i rozmów z mieszkańcami Kanady - ale to właśnie historie tych ludzi mrożą krew w żyłach i powodują uczucie bezsilności w czytelniku.

27 śmierci Toby'ego Obeda" jest zbiorem ludzkiego cierpienia. Cierpienia dzieci, które zaufały dorosłym - a oni - to zaufanie wykorzystali. Większość uwagi autorka skupia na dzieciach - a dokładnie na rdzennych dzieciach Kanady - które zostają, często siłą, odbierane rodzicom i umieszczane w "piekle". Pod tą nazwą ukrywały się, na pierwszy rzut oka, niepozorne szkoły katolickie, w których głównie pracowali księża oraz siostry zakonne. Zarówno rodzice jak i dzieci żyły nadzieją, że z rąk tych ludzi, dla których wiara, miłosierdzie i miłość do bliźniego są najważniejsze, nie zaznają prześladowania ani cierpienia. Autorka przeprowadziła wiele rozmów z ofiarami różnych szkół, których spotykały podobne przeżycia: rozdzielanie z rodzeństwem, bicie za moczenie się w nocy oraz płacz, zmuszanie do jedzenia własnych wymiocin, a nawet umieszczanie na krześle elektrycznym. Zarówno dziewczynki jak i chłopcy padali ofiarą gwałtów oraz przemocy seksualnej. Przy lekturze można zauważyć, że bohaterom najbardziej zależy na zrozumieniu, wysłuchaniu oraz na tym, aby ktoś poniósł odpowiedzialność za to co im się przytrafiło. Czekają na przeprosiny ze strony Państwa, ze strony kościoła, a nawet ze  Papieża - często bez żadnych rezultatów. Reportaż również opisuje przebieg procesu, który został wytoczony przez ofiary. Padają setki, a nawet tysiące zeznań. Teczki, w których opisywane są przeżycia tych ludzi - pękają w szwach. Wielu z nich dostaje odszkodowanie - ale Papież nadal w tej sprawie milczy. Umywa ręcę od całej tej sytuacji. Joanna Gierak-Onoszko poświęca również uwagę kobietom, które żyją w Kanadzie. Wiele z nich - niezależnie czy są żonami czy też nie - padają ofiarom gwałtów i przemocy. Większość sprawców nie zostaje nawet za te czyny ukarana - ale jest dla tych kobiet światełko w tunelu - coraz częściej powstają ruchy, które walczą o prawa kobiet. Postulują i dbają o ich dobro i bezpieczeństwo. Wraz z powstawaniem tych organizacji, widzimy nadzieję na lepsze jutro.

Każda osoba, której historię poznajemy na kartkach tego reportażu niesie ze sobą ogromny bagaż życiowy. Mają oni problem odnaleźć się w dorosłym życiu - popadają w alkoholizm, są samotne, ponieważ nie potrafią już nikomu zaufać. Żyją ze świadomością, że kościół nie chce ponieść konsekwencji za swoje czyny, nie chce przeprosić za wszystkie krzywdy, które zostały im wyrządzone. I to boli ich najbardziej.

Ciężko zrecenzować tę książkę. Jest ona zbyt smutna i zbyt prawdziwa. Każda historia, którą mamy przywilej poznać zasługuje na uwagę. Żadna z nich nie powinna zostać pominięta. Dlatego zachęcam, aby przeczytać całą tę książkę - dla nich. Dla ocaleńców. 

                                                                                                                        Alicja Kuświk